Geïllustreerde bijbels

De tekenaar Jan van Londerseel noemde zich op een andere gravure die in ons bezit is Joannes Londerselius. Hij is geboren in Antwerpen in 1578 en overleed in Rotterdam voor 7 januari 1625. Waarschijnlijk heeft hij in het atelier van Abram de Bruyn zijn opleiding gehad. Deze was de vader van zijn zwager, Nicolas de Bruyn. Rond 1600 volgde hij zijn broer Ahassuerus naar Rotterdam. Daarnaast weten we dat hij in 1614 in Delft woonde. De graveur Chrispijn de Passe leefde van 1564 tot 1637 en is geboren in Arnemuiden. Hij heeft voor meerdere tekenaars de gravures gegraveerd, onder andere voor Marten de Vos en Maarten van Heemskerck, die verderop in dit artikel aan de orde zullen komen.

Zie hieronder een voorbeeld van een gevelsteen uit Amsterdam waarvan de beeldhouwer bovenstaande gravure getiteld 'de Ark van Noach' als voorbeeld heeft genomen. Deze bevindt zich in de Sint Olofssteeg nummer 12. Over een flink aantal gevelstenen met bijbelse voorstellingen kunt u informatie vinden op de site www.amsterdamsegevelstenen.nl.

Hieronder is weergegeven het titelblad van de zogenaamde 'Grote bijbel' van Pieter Mortier, uitgegeven in 1700. Deze titelprent is getekend door Elliger en gegraveerd door Van der Grouwen. Boven het hoofd van de vrouw zien we het symbool van het uitstorten van de Heilige Geest weergegeven. De vrouw zelf stelt het geloof voor. Links van haar een anker, symbool van de hoop, en een vaas met een vlam erboven, symbool van de hoop. Oftewel: geloof, hoop en liefde. Van deze bijbel is het prospectus bewaard gegeven en daarom is er veel van bekend en weten we ook wat een bijbel in die tijd kostte, dat was namelijk 36 gulden op gewoon papier en 47 gulden op groot papier. Zeer uitvoerig wordt het geheel beschreven in het boek van Wilco C. Poortman 'Bijbel en Prent'.

Hieronder vindt u twee gravures van de ark van Noach zoals deze getekend zijn door J. Goeree. Hij was geboren in Middelburg in 1670. Hij overleed in Amsterdam in 1731. Hij genoot dermate veel aanzien als kunstenaar dat hij door de regering van Amsterdam in 1705 opdracht kreeg de schetsen te maken voor het gewelf van de Grote Zaal van het Stadhuis. De plaatsnijder van onderstaande kopergravures is Jacob Baptist. Hiervan zijn ons geen gegevens bekend. We houden ons aanbevolen voor informatie.

 .

Hieronder: een afbeelding van de ark van Noach die zich bevindt in een Keurbijbel uit 1756. De gravure is afkomstig uit de prentbijbel van Picart en Pieter De Hondt, gedrukt in 1720. De tekenaar is Gerard Hoet die leefde van 1648 tot 1733. Hij was een bekwaam tekenaar, schilder en graveur. Vanaf 1674 woonde hij in Utrecht waar hij een tekenacademie voerde. Later is hij naar Den Haag verhuisd.

De tekening is in het koper gesneden door G. van der Gouwen.

Hieronder: een afbeelding uit een prentbijbel waarvan helaas het titelblad ontbreekt. Indien iemand de gravure herkent houden we ons voor informatie aanbevolen. De tekenaar/schilder is Raph. Sanctius en de graveur was F. Ambrosi. Evenals meerde bijbels in deze serie op de site afgebeeld bevat de gravure Latijnse onderschriften. U ziet hier de ark nog als geraamte.

Op deze afbeelding is de ark klaar en geland. De dieren verlaten hier de ark terwijl de familie toekijkt.

Hieronder een kopergravure uit een uitgave van Flavius Josephus, gedrukt door de weduwe van J.J. Schippers te Amsterdam in 1683. De tekenaar en graveur worden niet vermeld, er wordt alleen op het titelblad weergegeven dat de uitgave met 'schone cooperen platen vercierd is'.

Hieronder een weergave van een kopergravure die niet gesigneerd is. Deze is uitgegeven in de viertalige prentbijbel van Reinier en Josua Ottens, ongedateerd maar waarschijnlijk omstreeks 1700 gedrukt. Ook de onderschriften onder de gravures zijn viertalig.

Hieronder twee houtsnedes uit een Rooms-Katholieke bijbel (Biblia Sacra) van de hand van de houtsnijder/tekenaar Christoffel van Sichem.

Hieronder vindt u, eveneens van de hand van Christoffel van Sichem, de ark van Noach weergegeven. Het is de uitgave van Bibels Tresoor of der Zielen Lusthof, uitgegeven door P.L. Paets in 1646.

Hierboven: rechts een gravure van de ark van Noach, vervaardigd door de graveur Philip van Gunst. Deze zit in een bijbeluitgave van Muller, Boutensteyn Samuel Luchtmans uit 1718. Links is het titelblad van deze uitgave te zien. We houden ons aanbevolen voor gegevens over deze graveur.

De bijbelse geschiedenis is hier geinterpreteerd door E. P. L'Amy. Ook voor deze tekenaar/ontwerper houden wij ons voor verdere gegevens aanbevolen.

Pas na het jaar 1680 werd Israël / Kanaän / Egypte door een Nederlandse tekenaar bezocht en zagen de illustraties er meer Oosters georiënteerd uit en werden bijvoorbeeld kamelen niet meer als een paard met een bult en slangenhals afgebeeld en de piramiden niet meer als een Nederlands torenspits. Het zijn vaak houtsneden, gravures, etsen van nu nog bekende meesters zoals Christofel van Sichem, Albrecht Durer, Jan Luiken, Hondecoeter, Marten de Vos, David Vinckboom, Hendrik Goltzius, Maarten Heemskerk enz.

Hieronder ziet u een kopergravure van Jan Luiken uit 1702. Bijna altijd zijn de graveur en de schilder/tekenaar twee verschillende personen. Een schilder kon zelden goed graveren en een goede graveur kon bijna nooit goed schilderen/tekenen. De tekenaar vermeldde zijn naam onderaan de gravure met het woord: 'inventit' d.w.z. : 'Ik heb dit getekend/ontworpen' en de graveur zette achter zijn naam: 'fecit' d.w.z. : 'Ik heb deze gravure gemaakt.' Soms staat er ook bij: 'In het koper gebracht door...' en dan volgt de naam van de graveur. Echter, Jan Luiken was in beide zeer bekwaam en daarom staan beide aanduidingen op zijn naam. Hij maakte erg veel werk van een gravure. Als je een vergrootglas gebruikt, zie je dat zelfs de kleinste dieren of mensen nog als het ware in beweging zijn.

Er zijn afbeeldingen bij die als voorbeeld hebben gediend voor Delftsblauwe bijbeltegels voor o.a. in de open haard en andere blauwe tegels,en de betreffende gravures zijn door een auteur van een naslagwerk over deze bijbelse tegels in de collectie gefotografeerd en beschreven in zijn boek.

Na de enigszins primitieve houtsneden is steeds het voortschrijden van de drukkerskunst te zien in gravures, etsen, steendrukken, Litho; de aarzelende eerste vormen van kleurendruk met in het begin nog een beperkt aantal kleuren met uitvloeiende lijnen omdat ieder vel voor iedere kleur weer opnieuw door de pers ging tot een steeds betere beheersing hiervan toe.